सुरवंट

या वेळेची उन्हाळ्याची सुट्टी मी कोल्हापुरात आणि पुण्यात घालवली. अज्जी नसेल ही कल्पना होती, पण ती नसल्यामुळेच कदाचित तिचं अस्तित्त्व अजूनच जाणवलं. तिच्या रिकाम्या खोलीत मला माझ्यातली नुकतीच रिकामी झालेली जागा दिसली. तिच्या कपाटावर आजोबांच्या रेल्वे पासची तारीख तिने खडूने लिहून ठेवली होती. ती गेल्यानंतर असंख्य न पुसता येणा-या आठवणींमध्ये ते मोत्यासारखं टपोरं अक्षरही सामील झालं आहे. ते बघून वाटलं, या अक्षरांभोवती लोखंडी कुंपण घालावं, कारण हे काढणारे साय-भाती हात आता कधीच परत येणार नाहीत. तिनं माझ्यासाठी ठेवलेल्या वस्तू मी माझ्याबरोबर घेऊन आले. एकोणीसशे साठ साली आईच्या मामांनी तिला मोस्कॉहून पाठवलेलं आफ्रिकन जंगल आणि एकोणीसशे अडुसष्ठ साली आईच्या मावशीने पाठवलेलं बाहुलीचं पुस्तक! ते उघडताना अजूनही कानात अज्जीचा, "हळू बरंका! खूप जुनं आहे ते!" असा आवाज ऐकू येतो.

तिच्या खोलीत वरती कौलं आहेत. त्या कौलांतून सुरवंट खाली पडायचे. थेट पाठीवरती. मग सकाळी उठल्या उठल्या मी भोंगा पसरायचे. सुरवंटाचे केस टोचले की त्वचेची लाही होते. त्यात जर पाठीवर असेल तर काही विचारूच नका. आमच्या झोपाळ्याच्या समोर एक अपूर्ण भिंत होती. त्यावरच्या रखरखीत दगडांवर पाठ घासून थोडा आराम मिळायचा. तसे नेहमीचे काळे सुरवंट आम्ही खूप क्रूरतेने चिरडायचो. पण कधी एखादा हिरवागार सुरवंट यायचा. त्याला लगेच काड्यापेटीत टाकायचो. सुरवंटाचं फुलपाखरू होतं हे अज्जीनीच सांगितलं होतं आम्हांला. मग काड्यापेटीतल्या सुरवंटाचं फुलपाखरू करायची स्वप्नं बघायचो आम्ही. त्याला तुतूची पानं खायला घाल, कधी पिकलेले तुतूही त्याला द्यायचो. पण असं फुलपाखरू होत नाही हे अज्जीनी समजवायचा प्रयत्न केला.

"त्याला स्वत:हून वाटलं पाहिजे गं, की बास झाला आता हा सुरवंटपणा! आता आपण उडायला हवं!"

"पण अज्जी, फुलपाखरू किती सुंदर असतं! मग सुरवंट लवकर का नाही होत फुलपाखरू?"

"जसा पावसाळा येतो खूप मोठ्या उन्हाळ्यानंतर तसंच आहे! ती वेळ यावी लागते!"

मग कधीतरी आम्ही कंटाळून सुरवंटाला विसरून जायचो आणि अज्जी त्याला हळूच सोडून द्यायची.

कधी गांगरलेल्या संध्याकाळी पाठीवरचा सुरवंट डोळ्यावाटे वाहायचा. उगीच का रडतेस? हा प्रश्न सोडवून द्यायचा. कधी कौलांतून पकडलेले सगळे सुरवंट स्नेहाच्या कंपासपेटीत रांगेत झोपायचे. पण बिचारे नुसतेच गुबगुबीत! आमच्यासारख्या बलदंड राक्षसांपासून कोण वाचवणार त्यांना? कधी चुकून कौलातून पडून जो काय त्रास व्हायचा त्यांचा तेवढाच! बाकी आपले मजेत पानं खात जगायचे. पण फुलपाखरांचा काय दिमाख! घामाघूम होऊन मागे धावून फक्त एकदा पंख बोटाला लागायचे. पण तेवढ्यातही बोटांवर पिवळा केशरी रंग सोडून जायचे. परत कधी होणार हाताला पंख स्पर्श या विचारात कितीतरी अधमुरल्या संध्याकाळी निघून जायच्या. आणि जमिनीला घट्ट चिकटलेल्या पायांना ती सगळी मखमली फुलपाखरं वेडावून दाखवायची!

तिच्या खोलीत झोपताना, तिच्या खिडकीत बसताना या सगळ्याची खूप आठवण झाली. आणि वाटलं, अज्जीसुद्धा तिचं सुरवंटपण संपवून फुलपाखरू झाली. तिच्या पंखांचे सात रंग माझ्या बोटांवर सोडून!!